सरलशिवपूजाविधिः

श्रावणमास भगवान शिव को अत्यंत्य प्रियकर हैं , अतः मुमुक्षु तथा भुभुक्षु दोनों प्रकार के साधकों को इस मास में अनिवार्य रूप से शिवपुजन करना चाहिए। वे साधक जो समयाभाव अथवा द्रव्याभाव से विस्तार पूर्वक शिवपूजा नहीं कर सकते तथा जनसामान्य जो निगमागमादि शास्त्रोक्तविधि से शिवपूजा करने में असमर्थ है , उन सभी के सहायतार्थ अत्यन्तस्वल्प शिवपूजा की विधि को लिखा जाता हैं।

साधक अपने सम्मुख नर्मदेश्वर/बाणलिङ्ग /पार्थिव शिवलिङ्ग (तीर्थक्षेत्र की मिट्टीका बना लिंग)/पारदेश्वर (पारद का बना लिंग) अथवा भगवान शिव का चित्रपट भद्रपीठ/बाजौट अथवा पात्र में स्थापित करें । पञ्चाक्षरमन्त्र से भस्म का त्रिपुण्ड तथा रुद्राक्ष मालिका धारणे करें । कुश अथवा कम्बल के आसान को बिछाकर उसका पूजन करें , तत्पश्चात् आसान पर बैठकर तीन बार आचमन तथा प्राणायाम करें । पुनः हाथ में जलगंधपुष्प रखकर देशकालादि का संकीर्तन करते हुए संकल्प वाक्य का पाठ करें ।  तत्पश्चात् शिवासन (जिस भद्रपीठ/बाजौट अथवा पात्र में लिङ्ग स्थापित किया गया हैं।) की पूजा करें । हाथ मे जल, गन्ध, बिल्वपत्र, अर्कपुष्प (आंकडा) लेकर लिङ्ग में भगवान शिव की मूर्ति का पूजन करें। ध्यानश्लोक का पाठ कर भगवान शिव के चैतन्य का आवाहन लिङ्ग में करें।  तत्पश्चात जो भी उपचार उपलब्ध होवें उनसे लिङ्ग में भगवान शिव का पूजन पंचाक्षर मंत्र से करें । द्रव्यों का आभाव होने पर पुष्प, पत्र तथा जल से ही पूजन करें । अगले दो मंत्रो से संक्षेप में भगवान शिव के पांचमुखों तथा छः अंगो के एकावरण का पूजन करें । तत्पश्चात् लिङ्ग की पीठिका (योनि/आधार) में भगवती पार्वती का पूजन करें। तत्पश्चात पुष्पांजलि देकर भगवान का विसर्जन करें ।

त्रिपुण्डधारण । रुद्राक्षमालिकाधारण ।
आसानपूजा ॐ कुर्मासनाय नमः॥
आचमन । प्राणायाम । संकल्प
ॐ अद्य० श्रीपरमेश्वरप्रीत्यर्थं स्वल्पविधानेन शिवपूजामहं
करिष्ये ॥ 
ॐ शिवासनाय नमः॥
ॐ शिवमूर्तये नमः॥
शङ्खकुन्देन्दुधवलं त्रिनेत्रं रुद्ररूपिणम् ।
सदाशिवेन रूपेण वृषारूढं विचिन्तयेत् ॥
चतुर्भुजं महात्मानं शूलाभयसमन्वितम् ।
मातुलुङ्गधरं देवमक्षसूत्रधरं प्रभुम् ॥
ॐ नमः शिवाय आवाहयामी स्थापयामी ॥
ॐ नमः शिवाय ॥
ॐ पञ्चवक्त्रेभ्यो नमः॥
ॐ षडङ्गेभ्यो नमः॥
ॐ नमः शिवायै ॥
ॐ नमः शिवाय उद्वासयामि ॥ 

(𑆯𑆳𑆫𑆢𑆳𑆬𑆴𑆥𑆴 𑆩𑆼𑆁 )
𑆠𑇀𑆫𑆴𑆥𑆶𑆟𑇀𑆝𑆣𑆳𑆫𑆟 𑇅 𑆫𑆶𑆢𑇀𑆫𑆳𑆑𑇀𑆰𑆩𑆳𑆬𑆴𑆑𑆳𑆣𑆳𑆫𑆟 𑇅
𑆄𑆱𑆳𑆤𑆥𑆷𑆘𑆳 𑆏𑆀 𑆑𑆶𑆫𑇀𑆩𑆳𑆱𑆤𑆳𑆪 𑆤𑆩𑆂𑇆
𑆄𑆖𑆩𑆤 𑇅 𑆥𑇀𑆫𑆳𑆟𑆳𑆪𑆳𑆩 𑇅 𑆱𑆁𑆑𑆬𑇀𑆥
𑆏𑆀 𑆃𑆢𑇀𑆪𑇐 𑆯𑇀𑆫𑆵𑆥𑆫𑆩𑆼𑆯𑇀𑆮𑆫𑆥𑇀𑆫𑆵𑆠𑇀𑆪𑆫𑇀𑆡𑆁 𑆱𑇀𑆮𑆬𑇀𑆥𑆮𑆴𑆣𑆳𑆤𑆼𑆤 𑆯𑆴𑆮𑆥𑆷𑆘𑆳𑆩𑆲𑆁
𑆑𑆫𑆴𑆰𑇀𑆪𑆼 𑇆
𑆏𑆀 𑆯𑆴𑆮𑆳𑆱𑆤𑆳𑆪 𑆤𑆩𑆂𑇆
𑆏𑆀 𑆯𑆴𑆮𑆩𑆷𑆫𑇀𑆠𑆪𑆼 𑆤𑆩𑆂𑇆
𑆯𑆕𑇀𑆒𑆑𑆶𑆤𑇀𑆢𑆼𑆤𑇀𑆢𑆶𑆣𑆮𑆬𑆁 𑆠𑇀𑆫𑆴𑆤𑆼𑆠𑇀𑆫𑆁 𑆫𑆶𑆢𑇀𑆫𑆫𑆷𑆥𑆴𑆟𑆩𑇀 𑇅
𑆱𑆢𑆳𑆯𑆴𑆮𑆼𑆤 𑆫𑆷𑆥𑆼𑆟 𑆮𑆸𑆰𑆳𑆫𑆷𑆞𑆁 𑆮𑆴𑆖𑆴𑆤𑇀𑆠𑆪𑆼𑆠𑇀 𑇆
𑆖𑆠𑆶𑆫𑇀𑆨𑆶𑆘𑆁 𑆩𑆲𑆳𑆠𑇀𑆩𑆳𑆤𑆁 𑆯𑆷𑆬𑆳𑆨𑆪𑆱𑆩𑆤𑇀𑆮𑆴𑆠𑆩𑇀 𑇅
𑆩𑆳𑆠𑆶𑆬𑆶𑆕𑇀𑆓𑆣𑆫𑆁 𑆢𑆼𑆮𑆩𑆑𑇀𑆰𑆱𑆷𑆠𑇀𑆫𑆣𑆫𑆁 𑆥𑇀𑆫𑆨𑆶𑆩𑇀 𑇆
𑆏𑆀 𑆤𑆩𑆂 𑆯𑆴𑆮𑆳𑆪 𑆄𑆮𑆳𑆲𑆪𑆳𑆩𑆵 𑆱𑇀𑆡𑆳𑆥𑆪𑆳𑆩𑆵 𑇆
𑆏𑆀 𑆤𑆩𑆂 𑆯𑆴𑆮𑆳𑆪 𑇆
𑆏𑆀 𑆥𑆚𑇀𑆖𑆮𑆑𑇀𑆠𑇀𑆫𑆼𑆨𑇀𑆪𑆾 𑆤𑆩𑆂𑇆
𑆏𑆀 𑆰𑆝𑆕𑇀𑆓𑆼𑆨𑇀𑆪𑆾 𑆤𑆩𑆂𑇆
𑆏𑆀 𑆤𑆩𑆂 𑆯𑆴𑆮𑆳𑆪𑆽 𑇆
𑆏𑆀 𑆤𑆩𑆂 𑆯𑆴𑆮𑆳𑆪 𑆇𑆢𑇀𑆮𑆳𑆱𑆪𑆳𑆩𑆴 𑇆

( বাংলায়)
ত্রিপুণ্ডধারণ । রুদ্রাক্ষমালিকাধারণ ।
আসানপূজা ওঁ কুর্মাসনায় নমঃ॥
আচমন । প্রাণায়াম । সংকল্প
ওঁ অদ্য০ শ্রীপরমেশ্বরপ্রীত্যর্থং স্বল্পবিধানেন শিবপূজামহং
করিষ্যে ॥
ওঁ শিবাসনায় নমঃ॥
ওঁ শিবমূর্তয়ে নমঃ॥
শঙ্খকুন্দেন্দুধবলং ত্রিনেত্রং রুদ্ররূপিণম্ ।
সদাশিবেন রূপেণ বৃষারূঢং বিচিন্তয়েৎ ॥
চতুর্ভুজং মহাত্মানং শূলাভয়সমন্বিতম্ ।
মাতুলুঙ্গধরং দেবমক্ষসূত্রধরং প্রভুম্ ॥
ওঁ নমঃ শিবায় আবাহয়ামী স্থাপয়ামী ॥
ওঁ নমঃ শিবায় ॥
ওঁ পঞ্চবক্ত্রেভ্যো নমঃ॥
ওঁ ষডঙ্গেভ্যো নমঃ॥
ওঁ নমঃ শিবায়ৈ ॥
ওঁ নমঃ শিবায় উদ্বাসয়ামি ॥

( ગુજરાતી લિપિમાં )

ત્રિપુણ્ડધારણ । રુદ્રાક્ષમાલિકાધારણ ।
આસાનપૂજા ૐ કુર્માસનાય નમઃ॥
આચમન । પ્રાણાયામ । સંકલ્પ
ૐ અદ્ય૦ શ્રીપરમેશ્વરપ્રીત્યર્થં સ્વલ્પવિધાનેન શિવપૂજામહં કરિષ્યે ॥
ૐ શિવાસનાય નમઃ॥
ૐ શિવમૂર્તયે નમઃ॥
શઙ્ખકુન્દેન્દુધવલં ત્રિનેત્રં રુદ્રરૂપિણમ્ ।
સદાશિવેન રૂપેણ વૃષારૂઢં વિચિન્તયેત્ ॥
ચતુર્ભુજં મહાત્માનં શૂલાભયસમન્વિતમ્ ।
માતુલુઙ્ગધરં દેવમક્ષસૂત્રધરં પ્રભુમ્ ॥
ૐ નમઃ શિવાય આવાહયામી સ્થાપયામી ॥
ૐ નમઃ શિવાય ॥
ૐ પઞ્ચવક્ત્રેભ્યો નમઃ॥
ૐ ષડઙ્ગેભ્યો નમઃ ॥
ૐ નમઃ શિવાયૈ ॥
ૐ નમઃ શિવાય ઉદ્વાસયામિ ॥

kulavAgIshvarI

kulavAgIshvarI is a deity of uttarAmnAya the northern currents, belonging to kulasampradAya and early traipurasampradAya . She was one of main four deities of early traipurakrama of kashmIra .Her worship is very rare this days, almost forgotten in present traipurasampradAya .

As per some scholars, cult of kulavAgIshvarI originated in kulagrAma (present Kulgama)of Kashmir and later transmitted to qualified upAsakAs in Northern India. As per another group of scholars ,cult of kulavAgIshvarI originated in uDDiyANapITha, while kulagrAma was one of main centre of kulavAgIshvarI cult. To prove this testimony a temple of bhagavatI kulavAgIshvarI still stand in kulagrAma. Jihadists tried to sack down this temple but there attempts failed. The temple still stands in heart of kulagrAma .An aniconic from of godess kulavAgIshvarI is installed in temple . This aniconic from of godess is covered in vermilion.

dakShiNAmUrti is RiShi (seer) of her mantra with paNkti meter. Her main vidyA is of sixteen laters.Another twenty four later mantra is used for her worship.She is worshiped on kadambalagolapITha a highly secret pitha of kulasampradAya. Her gurumaNDala consists of five divyaugha gurus, three siddhaughagurus and fourteen manavaugha gurus.Her yantra have five circuit (AvaraNas).
She is invoked to gain intellect , mastery over poetics and for knowledge of lost and hidden scriptures. Her samayavidyA is also of sixteen laters deployed for fulfilment of worship .
famous Kashmirian Anandakaula composed a paddhati for her worship , which still survives amongst close group of upAsakas who were initiated in her upAsanA krama .

devIM kadambavanagAmaruNa trikoNasaMsthAM sitAM sitavarAmbujakarNikAsthAm । satpustakAkShavalayAnvitapANipadmAM vAgIshvarIM kulaguruM praNamAmi nityam ॥
ह्रीँ श्रीँ कुलवागीश्वरीअम्बा पादुकां पूजयामि ॥

छुम्मासंकेतप्रकाश

महर्षि कश्यप की मानसपुत्री कश्मीर ने अपने गर्भ से अनेकों मतवादों तथा दर्शनों को प्रसूत किया । इन्हीं में ‘क्रम’ शाक्तधारा का प्राचीनतम दर्शन हैं। कालीनय, महानय, महार्थ इसी दर्शन की अपर संज्ञाएं हैं। क्रमदर्शन के प्राचीनतम ग्रन्थों में छुम्मासंकेतप्रकाश का अपना विशिष्ट स्थान हैं । छुम्मासंकेतप्रकाश में पीठेश्वरी देवियों के द्वारा मुखाम्नाय से प्रसारित की गई छुम्माओं तथा उन पर निष्क्रियानन्दनाथ की ‘प्रकाश’ नामक कारिकाएं का संकलन हैं । उपरोक्त कारण से इस ग्रन्थ का अभिधान छुम्मासंकेतप्रकाश हुआ। छुम्मासम्प्रदाय तथा छुम्मासंकेतक इसी ग्रंथ के अपर नाम हैं। ग्रंथ में कहा भी गया है –

पीठेश्वरीमुखायातगीतिचर्चामहोदयः॥-२१६

छुम्मासंकेतप्रकाश के अनुसार निष्क्रियानन्दनाथ पर अनुग्रह करने की इच्छा से सिद्धनाथ ने उनके अवलोकनार्थ एक पुस्तिका प्रदर्शित की तथा छुम्माओं के संकेत का उपदेश दिया । सिद्धनाथ के द्वारा बोधित होकर निष्क्रियानन्दनाथ क्रमिक निष्क्रियज्ञान को प्राप्ति हुए । 

शास्त्रप्रपञ्चविमुखोगताहं प्रत्ययो यदा।
तदा मया सिद्धनाथःसम्पृष्टःपुस्तकान्वितः॥८         
शास्त्रजालमिदंकिंस्याद्भ्रान्तिर्नाद्यापितेच्युता।
पश्येमां पुस्तिकां विप्र सिद्धनाथकरस्थिताम्॥१६
त्यक्तंसर्वमशेषेण शास्त्रजालं समन्ततः। त्यक्तशास्त्रप्रपञ्चेन सिद्धनाथेन धीमता॥२६
इत्युक्त्वा कृपायाविष्टो बोधयामास मां प्रभुः। किंचिच्छुम्मोपदेशन्तुसंकेतपदविस्तरं ॥२८

यह कथानक छुम्मासंकेतप्रकाश के अतिरिक्त वातुलनाथसूत्रों पर अनन्तशक्तिपाद के भाष्य में भी मिलता हैं , परन्तु निष्क्रियानन्दनाथ पर अनुग्रह करने वाले सिद्धपुरुष का नाम सिद्धनाथ के स्थान पर गन्धमादनसिद्ध बताया गया हैं । तृतीयसूत्र के भाष्य में
अनन्तशक्तिपाद लिखते हैं –

“श्रीमन्निष्क्रियानन्दनाथानुग्रहसमये  श्रीगन्धमादनसिद्धपादैरकृतक पुस्तकप्रदर्शनेन या परपदे प्राप्तिरूपदिष्टा सैव वितत्य निरूप्यते ॥ “

यह पुस्तिका पूर्व में पीठेश्वरी देवियों के मुखाम्नाय से चली आई छुम्माओं का संकलन थीं । छुम्मा प्राकृत में रचे सारगर्भितसूत्र को कहा गया है जो अपने गर्भ में अनेकों रहस्य समाए रहती हैं जिन्हें गुरुमुख से ही समझा जा सकता हैं । कहा भी गया हैं-

गुह्योपदेशु ॥६०
सततं भ्राजमानोऽपि सर्वेषां सर्वतः सदा ।
गुरुवक्त्रेण सम्प्राप्यो गुह्योऽयमुपदेशकः॥१४९

इस ग्रंथ में संकलित छुम्माएं प्राचीन कश्मीरी प्राकृत में रचित है,तथा कारिकाएं संस्कृत में। छुम्मासंकेतप्रकाश में १०५ छुम्माएं , ३० कथाएं तथा २५० श्लोकों की कारिकाओं का होना बताया गया हैं ।

पञ्चाधिकशतेनेहपदौघोयःस्थितःपरः। त्रिंशच्चर्चारहस्येननिर्भरस्तेनसर्वदा॥२१८

परन्तु उपलब्ध मातृकाओं में १०३ छुम्माएं , २७ कथाएं तथा २३१श्लोकों की कारिकाएं प्राप्त होती हैं। लिपिकों के प्रमाद से अथवा मातृका की अपूर्णता से यह स्खलन जान पड़ता हैं । छुम्मासंकेतप्रकाश के एक अपूर्ण संस्करण का प्रकाशन श्रीयुत डॉ. नवजीवन रस्तोगी महाशय द्वारा अपनी पुस्तक ‘ कश्मीर की शैव संस्कृति में कुल और क्रम मत ‘ के परिशिष्ट में किया गया हैं। इस संस्करण में ७५ छुम्माएं , २४ कथाएं तथा ७४ श्लोकों की कारिकाएं प्रकाशित की गई हैं । डॉ. नवजीवन रस्तोगी ने पण्डित दीनानाथ यक्ष जी के संग्रह में उपलब्ध अपूर्ण मातृका से इसे लिपिबद्ध किया था । कालान्तर में यक्षजी का संग्रह एक समुदाय विशेष के धार्मिकोन्माद की भेट चढ़ गया तथा यह मातृका नष्ट हो गई। डॉ. रस्तोगी जी के संस्करण की यह विशेषता है की इसमें छुम्माओं पर संस्कृत के साथ साथ प्राकृत में भी कारिकाएं दी गई हैं जो की अन्य मातृकाओं में उपलब्ध नहीं होती हैं । परन्तु सभी छुम्माओं की प्राकृतकारिकाओं को डॉ. रस्तोगी जी ने लिपिबद्ध नही किया था इसी कारण छूटी हुई कारिकाएं कालकवलित हो गई। शारदालिपि में लिखी गई बर्लिनमातृका में प्राकृत कारिकाएं नहीं हैं । डॉ. रस्तोगी जी साधुवाद के पात्र है जिन्होंने अपने पास उपलब्ध सामग्री को विद्वानों तथा विद्यार्थियों के अध्ययन हेतु प्रकाशित किया । जहां एक ओर ‘क्रम’ के अन्य ग्रन्थों पर ‘कुल’ का पूरा पूरा प्रभाव दिखता हैं वहीं छुम्मासंकेतप्रकाश विशुद्धरूप से क्रमदर्शन का ग्रन्थ हैं। एक ओर जहां क्रमदर्शन के अन्य ग्रन्थों में कुलमत के प्रभाव से मंत्र,ध्यान, पूजा,आद्ययाग तथा मेलापादि का समावेश किया गया वही छुम्मासंकेतक ने उसके विशुद्ध रूप को बरकरार रखा ।

अकथनकथा॥

अपूजा पूजा ॥

अमुद्रा मुद्रा ॥

अमन्त्रे मन्त्र॥

इत्यादि छुम्माएं क्रम के विशुद्धस्वरूप का वर्णन करती हैं। कालान्तर में पीठेश्वरी देवियों की इच्छा से वातुलनाथ नामक सिद्ध ने क्रमदर्शन संबंधी तेरह सूत्रों का साक्षात्कार, उच्छुष्मपाद नामक सिद्ध के अनुग्रह से किया । इन वातुलनाथसूत्रों पर भी छुम्मासंकेतप्रकाश का प्रभाव दृष्टिगोचर होता हैं। तृतीयसूत्र की व्याख्या अनन्तशक्तिपाद ने छुम्मासंकेतप्रकाश की सत्रह से लेकर पच्चीस तक की कारिकाओं के अनुसार ही की हैं । तेरहवें सूत्र पर भी छुम्मासंकेतप्रकाश का स्पष्टप्रभाव दृष्टिगोचर होता हैं । विज्ञानभैरव के ७६ वें श्लोक की व्याख्या में शिवोपाध्याय ने छुम्मासंकेतप्रकाश को उद्धृत किया हैं । इस प्रकार छुम्मासंकेतप्रकाश क्रमदर्शन का एक महत्वपूर्ण ग्रन्थ सिद्ध होता हैं । श्रीभट्ट प्रद्युम्न की उक्ति के साथ लेख समाप्त किया जाता हैं ।

यस्या निरुपाधि ज्योतीरुपायाःशिवसंज्ञया ।‌    व्यपदेशःपरां तां त्वामम्बां नित्यमुपास्महे ॥

ॐ शिवमस्तु…….।