शास्त्रों में सन्ध्या को अति महत्वपूर्ण आह्निककार्य घोषित किया गया है जिसके न करके से दोष होता हैं । जिस प्रकार त्रैवर्णिक द्विजातियों का २४ अक्षर की वैदिकी गायत्री में अधिकार है उसी प्रकार स्त्री तथा अन्य जनों को पौराणिक ३२ अक्षरों वाली गायत्री का अधिकार हैं । जिसका जप पौराणिक सन्ध्या वंदन के साथ किया जा सकता हैं।
पौराणिक गायत्री मंत्र निम्न है जो कि देविभागवत के अंतिम अध्याय में वर्णित हैं ।
सच्चिदानन्दरूपां तां गायत्री प्रतिपादिताम् ।
नमामि ह्रीँमयीं देवीं धियो यो नः प्रचोदयात् ॥
साधक सूर्याभिमुख होकर शिखाबंधन कर तीन बार आचमन करें ।
निम्न मंत्र से अपना प्रोक्षण करें । संसृक्षोर्निखिलं विश्वं मुहुः शुक्रं प्रजापतेः।
मातरः सर्वभूतानामापो देव्यः पुनन्तु माम् ॥
दोनों हाथों को जोड़ कर गायत्री का ध्यान कर आवाहन करें ।
श्वेतवर्णासमुद्दिष्टा कौशेयवसना तथा ।
श्वेतैर्विलेपनैः पुष्पैरलंकारैश्च भूषिता ॥ आदित्यमण्डलांतस्था ब्रह्मलोकगताथवा ।
अक्षसूत्रधरा देवी पद्मासनगता शुभा ॥ आगच्छ वरदे देवि त्र्यक्षरे ब्रह्मवादिनी ।
गायत्रीच्छन्दसां मातर्जपे मे सन्निधि भव ॥
तत्पश्चात पौराणिक गायत्री का
अष्ट/दश/शतबार जप करें ।
निम्न मंत्र से जप का समर्पण करें। गुह्यातिगुह्यगोप्त्री त्वं ग्रहाणास्मत् कृतं जपम् । सिद्धिर्भवतु मे देवि त्वत्प्रसादान् महेश्वरि ॥
तत्पश्चात देवी गायत्री का विसर्जन निम्न मंत्र से करें ।
महेश्वरवदनोत्पन्ना विष्णोर्हृदयसंस्थिता ।
ब्रह्मणा समनुज्ञाता गच्छ देवि यथेच्छया॥
निम्न मंत्र से सूर्य को तीन अर्घ्य देवें।
नमो विवस्वते ब्रह्मन् भास्वते विष्णुतेजसे ।
जगत्पवित्रे शुचये सवित्रे कर्मदायिने ॥ एषोऽर्घ: भगवते श्रीसूर्याय नमः॥
निम्नमंत्र से सूर्य का उपस्थान कर प्रणाम करें । उद्वयन्तमनाभासं परमं व्योम चिन्मयम् ।
अव्ययं सच्चिदाकाशमद्यन्म ज्योतिरुत्तमम् ॥
इतिसंध्याविधि:॥
Yajur veda
About lesser followed yajur veda shAkhas and respectively their rituals .
चतुर्वेदीय-यज्ञोपवीत-धारणमन्त्राः
चारों वेद की विभिन्न शाखाओं के द्विज गणो के हितार्थ यज्ञसूत्र धारण के मन्त्रों का संग्रह करता हूं ।
सर्वप्रथम अपनी शाखा के अनुसार आचमन कर प्राणायाम करें । तदनंतर स्वसंप्रदाय के अनुसार यज्ञोपवीत धारण का संकल्प करें । ( शाक्त, शैव , स्मार्त तथा वैष्णव संप्रदायों के संकल्पवाक्य में भेद हैं ।) तत्पश्चात् यज्ञोपवीत धारण मंत्र का विनियोग पढ़कर ३ बार जल छोड़े । ( # दाक्षिणात्य विनियोग पढ़कर ब्रह्मरंध , मुख तथा ह्रदय का स्पर्श करते हैं । उत्तर भारत में ३ बार जल छोड़ेने की परिपाटी हैं। )
अपने वेद की शाखा के अनुसार मंत्र पढ़कर यज्ञसुत्र धारण करें।
(१)अथर्ववेदीब्राह्मण
( मुख्यतः गुर्जरदेशीय नागरब्राह्मण , उत्कलदेशीयब्राह्मण, कश्मीरीब्राह्मण जिनकी शाखा पैप्पलाद हैं । ) निम्न मंत्र से यज्ञोपवीत धारण करें।
ॐ पिप्पलाद ऋषिः । यजुष्छन्दः। लिङ्गोक्तदेवता ।
यज्ञॊपवितधारणे विनियोगः ॥
ॐ तत्तेऽहं तन्तु बध्नाम्यायुषे वर्चसे ओजसे तेजसे यशसे ब्रह्मवर्चसाय च ॥
(२) ऋग्वेदीब्राह्मण
( शांखायन तथा अश्वालायन शाखा के )
निम्न मंत्र से यज्ञोपवीत धारण करें।
ॐ परमेष्ठीप्रजापति ऋषि: । यजुष्छन्दः। लिङ्गोक्तदेवता । यज्ञॊपवितधारणे विनियोगः ॥
ॐ यज्ञोपवीतमसि यज्ञस्यत्वोपवीतेनोपनह्यामि॥
(३) शुक्लयजुर्वेदी (उत्तर भारत के अधिकांश ब्राह्मण वाजसनेयी हैं। ) तथा कठयजुर्वेदी (कश्मीरीपण्डित ) निम्न मंत्र से यज्ञोपवीत धारण करें।
ॐ परमेष्ठीप्रजापति ऋषि: । त्रिष्टुप्छन्दः। लिङ्गोक्तदेवता । यज्ञॊपवितधारणे विनियोगः ॥
ॐ यज्ञोपवीतं परमं पवित्रं प्रजापतेर्यत् सहजं पुरस्तात् । आयुष्यमग्रयं प्रतिमुञ्च शुभ्रं यज्ञोपवीतम् बलमस्तु तेज: ॥
(४) सामवेदी ब्राह्मण निम्न मंत्र से यज्ञोपवीत धारण करें।
ॐ परमेष्ठीप्रजापति ऋषि: । यजुष्छन्दः। लिङ्गोक्तदेवता । यज्ञॊपवितधारणे विनियोगः ॥
ॐ यज्ञोपवीतमसि यज्ञस्य त्वा यज्ञोपवीतेनोपनह्यामि॥
तत्पश्चात् निम्न मंत्र से जीर्ण सूत्र का त्याग करें।
ॐ एतावद् दिन पर्यन्तं ब्रह्म त्वं धारितं मया । जीर्णात्वात् त्वत्परित्यागो गच्छ सूत्र यथासुखं ॥
पुनः आचमन कर यथाशक्ति गायत्रीमंत्र का जप करें । स्वेष्टदेवता को कर्म समर्पित करें।
laugAkShIshikShA
laugAkShI shikShA is sermon by laugAkShI maharShi
on varNAshramadharma & AchAra for kaThashAkhinuyAyi vipravarga (brAhmaNas who are followers of kRRiShNayajurveda kaThashAkhA = kashmIrIpaNDita ).This seems to be part of larger corpus ” laugAkShI dharmasUtram “which is no longer available .laugAkShI shikShA have 3 parts .
1. shaucha shikShA– This part deals with cleaness and daily rituals like sandhyA , tarpaNa & bhojanavidhi .
2. vrata shikShA– This portion of laugAkShIshikShA
deals with rules & regulations to be followed by young initiate (brahmachArI) with discription of avakirNIprAyashchitta . This is atonment rite one need to perform when one fails to observe celebacy .
3. Achara shikShA– This part deals with the moral chode of conduct an young initiate need to observe .
A list of some lost brAhmans.
From the infinite time our vedic tradition considered the brAhmans granThas as veda . All maharshis of our glorious tradition declared ” mantrabrAhmanyOvedAnAmadheya ” and ” mantrabrAhmanaM veda ityAchakshatE “. Even in modern time excluding indologists and follower of dayAnanda saraswatI , for all adherents of vedic tradition brAhmans too are veda. Here I’m writing a short list ( vedA wise ) of some lost brAhmans, . This list is traditional at all and uncritical from indologist point of view. This list of lost brAhmans is based on the quotations quoted from this brahmans in commentaries ( bhAshya ) on several vedic texts. Also I have included brAhmans granThas which were mentioned in vedic texts , shrauta sutras , grihya sutras and bhAshyas . Although our glorious tradition had 1000s of brAhmans but most of them are lost , this list covers names of those brAhmans which are mentioned or quoted. Defiantly many fragments of this brAhmans are still available and some are published like kAthaka samkalana ( A collection of fragments of kAThaka brAhmans ).
(A) rigvediya brAhmans
(1) paiNgI brAhman
(2) maudgalya brAhman
(3) brahavRicha brAhman
(B) yajurvedIya brAhman
(B.1) shukla yajurvedIya brAhmans
(1) vAjasaneya brAhman
(2) jAbAla brAhman
(3) gAlawa brAhman
(4) vaijvApA brAhman
(B.2) krishnayajurveda brAhmans
(1) charaka brAhman
(2) kAThaka brAhman
(3) maitrAyanI brAhman
(4) shvetAshwatara brAhman
(5) kAndikeyI brAhman
(6) AukheyI brAhman
(7) kaNkatI brAhman
(8) kApya brAhman
(9) kapishThala kaTha brAhman
(10) AhavAraka brAhman
(11) hArIdrAvika maitrAyanI brAhman
(12) vAdhula brAhman
(C) sAmavedIya brAhmans
(1) bhAllaveya brAhman
(2) shAtyAyana brAhman
(3) kAlAvI brAhman
(4) tumburU brAhman
(5) Aruneya brAhman
(6) sailAlavI brAhman
(7) shAradUla brAhman
(8) pArAshara brAhman
(9) mAshasharAvI brAhman
(10) saulabhA brAhman
(11) Nenjamesha brAhman
(D) aTharvanvedIya brAhman
(1) paippalAda brAhman
(2) gopaTha brAhman ( of 100 chapters )
Sources and references :-
(1) ShankhAyana shrauta sutra ( mUlaM )
(2) AshvAlayana shrauta sutra ( sa bhAshya )
(3) baudhAyana shrauta sutra ( with two bhAshyas )
(4) satyAshADha shrauta sutra ( with bhAshya of mahAdeva )
(5) vAdhula shrauta sutra
( mUlaM )
(6) drahyAyana shrauta sutra
( mUlaM )
(7) kAtyAyana shrauta sutra
( with two bhAshyas )
(8) tandaya mahAbrAhman
(9) brahma sutra
( shANkara bhAshya )
(10) baudhyana grihya sutra
(11) gautama dharama sutra
Animesh’s Blog
Brhmanspati sukta homa prayoga
तत्र महागणपतिपूजनं स्वस्तिपुण्याहवाचन नान्दीश्राद्धं मातृकापूजनं, तथाचार्यादिऋत्विग्वरणं करिप्ये । आचार्यादीन् यथाविधि वृणुयात् । वृत: आचार्य: स्थण्डिलपूर्वभागे गणपतिभद्रे वा सर्वतोभद्रे वा केवले स्वस्तिके बह्मादिमण्डलदेवता: संस्थाप्य पूजयेत् ।
तदुपरि धान्यपूरितमध्यभागे कलशं संस्थाप्य तस्योपरि पूर्णपात्रं निधाय यथाशक्ति निर्मितां सुवर्णमर्यी यथोक्तलक्षणां श्रीगणेशप्रतिमां संस्थापर्यत् । सा प्रतिमा पूर्णपात्रोपरि लिखिते अष्टदले “गणानां त्वा” इति मन्त्रेण संस्थाप्या । अनन्तरं यथामिलितषोडशोपचारै: यथाविधि पूजां कुर्यात् । पंचखाद्यं वा मोदकान् नैवेद्ये समर्पणं कृत्वा यथाशक्ति रत्नालङ्कारै: पूजयेत् ।
ततश्च स्थण्डिलान्तिके संस्कारपूर्वकं स्वगृह्योक्तविधिना अग्निं प्रतिष्ठाप्य स्थापितदेवताया: उत्तरभागे आदित्यादिनवग्रहादीनां आवाहयेत्संपूजयेच्च ।
ततश्चान्वाधानं कुर्यात् ।
तत्र च संकल्प: । मया क्रियमाणे ग्रहमखपूर्वकब्रह्मणस्पतिसुक्तहवनकर्मणि देवतापरिग्रहार्थमन्वाधानं करिष्ये ।
ततश्च अन्वाहिताग्नौ प्रधानदेवतां गणपर्ति द्विषष्टि-क्रमात्मकब्रह्मणस्पतिसूक्तेन प्रत्यर्चं जुहुुयात् ।
यथा काम: तथा द्रव्यमिति न्यायेन द्र्घाङ्कुरद्रव्यम्, मोदकद्रव्यम्, लाजाद्रव्यम्, साज्यसमिमद्द्रव्यं च गृह्णीयात् । एते मन्त्रा: हवनकाले ॐ कारयुक्ता: स्वाहान्ताश्च वक्तव्या: ।
(१) ॐ सोमानं स्वरणं. औशिज: स्वाहा ।
(२) ॐ यो रीवान्यो. तुर: स्वाहा ।
(३) ॐ मा न: शंसो. ब्रह्मणस्पते स्वाहा ।
(४) ॐ स घा वीरो. मर्त्यं स्वाहा ।
(५) ॐ त्वं तं ब्रह्मण. त्वंहस: स्वाहा ।
(६) ॐ उत्तिष्ठ. भवासचा स्वाहा ।
(७) ॐ त्यामिद्धि. आचके स्वाहा ।
(८) ॐ प्रैतु ब्रह्मण. नयंतु न: स्वाहा ।
(९) ॐ यो वाघते. मनेहसं स्वाहा ।
(१०) ॐ प्रनूनं. चक्रिरे स्वाहा ।
(११) ॐ तमिद्वोचे. अश्नवत्स्वाहा ।
(१२) ॐ को देव. क्षयं दघे स्वाहा ।
(१३) ॐ उप क्षत्रं. वज्रिण: स्वाहा ।
(१४) ॐ गणानां त्वा. सादनं स्वाहा ।
(१५) ॐ देवाश्चित्ते. ब्रह्मणामसि स्वाहा ।
(१६) ॐ आ विबाध्या. स्वर्विदं स्वाहा ।
(१७) ॐ सुनीति. महित्वनं स्वाहा ।
(१८) ॐ न तमंहो. ब्रह्मणस्पते स्वाहा ।
(१९) ॐ त्वं नो. हरस्वती स्वाहा ।
(२०) ॐ उत वा यो. कृधि स्वाहा ।
(२१) ॐ त्रातारं. मुन्नशन् स्वाहा ।
(२२) ॐ त्वया वयं. अनप्नस: स्वाहा ।
(२३) ॐ त्वया व यमु. तारिषी महि स्वाहा ।
(२४) ॐ अनानुदो. हर्षिण: स्वाहा ।
(२५) ॐ अदेवे. शर्धत: स्वाहा ।
(२६) ॐ भरेषु. रथाँ इव स्वाहा ।
(२७) ॐ तेजिष्ठया. अर्दय स्वाहा ।
(२८) ॐ बृहस्पते. धेहि चित्रं स्वाहा ।
(२९) ॐ मा. न:. साम्नोविदु: स्वाहा ।
(३०) ॐ विश्वेभ्यो. धर्मरि स्वाहा ।
(३१) ॐ तव श्रिये. अर्णवं स्वाहा ।
(३२) ॐ ब्रह्मणस्पते. सुवीरा: स्वाहा ।
(३३) ॐ सेमा. नो मर्ति स्वाहा ।
(३४) ॐ यो नं त्वा. पर्वतं स्वाहा ।
(३५) ॐ तद्देवानां. व्यचक्षय स्वाहा ।
(३६) ॐ अश्मास्य. समुद्रिणं स्वाहा ।
(३७) ॐ सना ता. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(३८) ॐ अमिनक्ष. युरा विशं स्वाहा ।
(३९) ॐ ऋतावान:. जहुर्हि तं स्वाहा ।
(४०) ॐ ऋतज्येन. कर्णयोनय: स्वाहा ।
(४१) ॐ स संनय. वृथा स्वाहा ।
(४२) ॐ विभु प्रभु. विश: स्वाहा ।
(४३) ॐ जोऽवरे. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(४४) ॐ विश्वं सत्यं. जिगातं स्वाहा ।
(४५) ॐ उताशिष्ठा. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(४६) ॐ ब्रह्मणस्पते पृथक् स्वाहा ।
(४७) ॐ ब्रह्मणस्पते. वेषे मे हवं स्वाहा ।
(४८) ॐ ब्रह्मणस्पते त्वम. सुवीरा: स्वाहा ।
(४९) ॐ इन्धानो. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(५०) ॐ वीरेभि. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(५१) ॐ सिन्हु. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(५२) ॐ तस्मा. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(५३) ॐ तस्मा इ. ब्रह्मणस्पति: स्वाहा ।
(५४) ॐ ऋजुरि. भोजनं स्वाहा ।
(५५) ॐ यजस्व. वृणीमहे स्वाहा ।
(५६) ॐ स इज्ज. ब्रह्मणस्पर्ति स्वाहा ।
(५७) ॐ योऽअस्मै. रद्भुत: स्वाहा ।
(५८) ॐ तमु ज्येष्ठं. राजा स्वाहा ।
(५९) ॐ इयं वा. मराती: स्वाहा ।
(६०) ॐ चत्तो इत. द्दषन्निहि स्वाहा ।
(६१) ॐ अदो य. परस्तरं स्वाहा ।
(६२) ॐ अग्निर्येन. समिदं कुरु स्वाहा ।
(६३) ॐ यत्र बाणा:. शर्म यच्छतु स्वाहा ।
(६४) ॐ यदिन्द्र ब्रह्मणस्पते. पात्वंहस: स्वाहा ।
एवं ब्रह्मणस्पतिसूक्तमन्त्राणां हवनं कृत्वा १३०२ आहुतिभि: ब्रह्मादिमण्डलदेवता: प्रत्येकं तिलैर्वा घृतेन-एकैकयाहुत्यादशदश वा यष्टव्या: ।
(द्रव्यका: दूर्वाङ्कुरद्रव्यम् कीर्तिकाम: लाजाद्रव्यम्, इष्टमनोरथार्थसिद्धयर्थं मोदकद्रव्यम्, गृह्लीयात् ।
शेषेण स्विपृकृत् । अन्वाधानोक्तरीत्या होमं संपाद्य पूर्णाहुतिं दत्वा संस्रवादि कृत्वा होमशेषं समापयेत् ।
ततश्च प्रार्थयेत् ।
देहेन वाचामनसा कृतान्मे सांसर्गिकान् जागृतस्वप्नजातान् । सौषुप्ततौर्यान् सकलापराधान् क्षमस्व. हेरम्ब दयानिधे त्वम् ॥१॥
ततश्चाभिषेक: । ततश्चाभिषेक: । आचार्य: सदारं यजमानमभिर्षिचेत् ।
तथा च रजामान: अग्निपूजनं कृत्वा विमूतिधारणं कुर्यात् ।
कर्मण: साङ्गतासिद्धयर्थं यथाशक्ति गोप्रदानादिचदक्षिणां आचार्यादिभ्य: दत्वा ब्राह्मणभोजनसंकल्पं कुर्यात् ।
तथा च स्थापितदेवतादीनां विसर्जनं कृत्वा तत्सर्वं आचार्याय दत्व पीठदानादिकं कुर्यात् ।
प्रतिमाविसर्जनमन्त्र: । गच्छ गच्छ सुरश्रेष्ठ स्वस्थाने त्वं गणेश्वर ॥
कर्मणानेन मे नित्यं यथोक्तफलदो भव ॥ प्रतिमादानमन्त्रा: ।
गणेशप्रतिमां श्रेष्ठां वस्त्रयुग्मसंमन्विताम् ॥ तुभ्यं संप्रददे विप्र प्रीयतां मे गजानन: ॥१॥
गणेश: प्रतिगृह्लाति गणेशो वे ददाति च ॥ गणेशस्तारको हात्र गणेशाय नमो नम: ॥२॥
विनायक गणेशान सर्वदेवनमस्कृत ॥ पार्वतीप्रिय विघ्नेश मम विघ्नं विनाशय ॥३॥
भूयसीदक्षिणादानं कृत्वा एतत्कर्म गणपतिप्रीत्यर्थं प्ररमेश्वरार्पणं कुर्यात् ।
ब्राह्मणेभ्य: कर्मसम्पूर्णतां वाचयित्वा तेभ्य: आशिष: गृहीत्वा सर्वै: आचार्यादिभि: साकं भुञ्जीयात् ।
भोजनोत्तरं ताम्बूलदक्षिणां दत्वा आशिष: गृह्लीयात् ।
॥ ब्रह्मणस्पतिसूक्तहोमविधि: सुसंपुर्णं॥
Links
Animesh’s Blog
mahAganapati nArikelakhanda homa kalpa
नारिकेलखण्डहोमकल्प:
महागणपतिप्रीत्यासर्वसत्कार्यसिद्धिदम्। लाङ्गलीफलखण्डानां वक्ष्यामिहवनक्रमम् ॥१॥
दंशवारं गणानां त्वा जपित्वाथर्वशीर्षकम् । एकविंशतिवारं च जपेच्छ्र्द्धापुर:सरम् ॥२॥
विधिनाग्नि प्रतिष्ठाप्य बलवर्धनसंज्ञकम् । बावयित्वा गणपतिं परिषिच्य यथाविधि ॥३॥
नारिकेलस्य खण्डानां जुहुयात् हव्यवाहने । मन्त्रेणैकं गणानां त्वा जुहुयाच्छकलं तत: ॥४॥
दशाथर्वशिरोमन्त्रै: द्विरावृत्या तु विंशति:। एवं हुनेत्प्रतिदिनं एकविंशतिमाहुतिम् ॥५॥
हुनेत् घृतं व्याह्रतिभि: साद्गुणव्याच्च कर्मण: । होमशेषं समाप्याथ ब्रह्मणस्पतयेऽर्पयेत् ॥६॥
समर्पयामि मनसा वाचयेति च भक्तित: ।
सर्वसत्कार्यसंसिद्ध: भवत्येव न संशय: ॥७॥
सत्कामनाया: संसिध्द्यै वक्ष्ये काम्यक्रमान्तरम् ।अथर्वशीर्षोक्तमूलमन्त्रं दशसहस्रकम् ॥८॥
गायत्रीं वा गणपतिं जपेदयुतसंख्यया ।
द्विदशैकफलानां तु खण्डै: जपदशांशत: ॥९॥
सहस्रं जुहुयात्धीमान् ब्रह्मणस्पतितुष्टये ।
संकल्पितस्य कार्यस्य सिद्धिं प्राप्नोति सत्वरम् ॥१०॥
॥ इति आगमरहस्ये शिवोक्त: नारिकेलखण्डहोमकल्प: ॥
Animesh’s Blog
Some shukla yajurveda texts
1) shuklayajurveda samhitA
( traditionally printed in original svara marking of shukla yajurveda , in contrast with normalized modern version )
a) shukla yajurveda part 1
b) shukla yajurveda part 2
c) shukla yajurveda part 3
2) shuka yajurvediya vivaha paddhati
6) dashakarma paddhati
( paddhati for 10 vedic samskarAs )
8) karmakAnda bhAsakara
( all subjects related to karmakAnda including nitya and naimaitika )
a) karmakanda bhaskara part 1
b) karmakanda bhaskara part 2
c) karmakana bhaskara part 3
9) aganisThApana paddhatI
a) agnisthapana prayoga part 1
b)agnisthapana prayoga part 2
11) shukla yajurveda apara prayoga
( final rites in accordance with shukla yajurveda school )
a)shukla yajurveda apara prayoga part 1
b)shukla yajurveda apara prayoga part 2
12) shukla yajurveda ekodishTha srAddha prayoga
a) ekodishtha sraddha prayoga part 1
b) ekodishta sraddha prayoga part 2
13) graha shanti paddhati +prayoga
14) gayatri samgraha
15) godana paddhati
16) krushna janamastami puja prayoga
17) shukla yajurveda mantapa puja
a) shukla yajurveda mantapa puja part 1
b)shuklayajurveda mantapa puja part 2
18) shukla yajurveda upakaram prayoga
19) vasishthi upanayana paddhati
21) shukla yajurveda anhika sutrAvalI
( text on the daily rituals of vAjasaneyas )
a) shukla yajurveda anhika sutrawali part 1
b) shuka yajurveda ahnika sutrawali part 2
c) shukla yajurveda anhika sutrawali part 3
Animesh’s Blog
A sandhyA prayoga from Bengal ( for shukla yajurvedIns and kauThuma sAmavedIns )
Sandhya means “at the junction“, It focuses on the prayer for the Goddess Gayatri. According to ancient tradition, Sandhya is performed thrice daily :
a) at the junction of early morning and morning (during sunrise)
b) at the junction of morning and mid-day
c) at the junction of early evening and evening (during sunset) .The practice of Sandhya is an important part of the daily rites of a Brahmin. Majority of Bengali Brahmins belong to the kauThuma sAmaveda or the vAjasaneya yajurveda .
( kauThuma sAmavedIns of Bengal have surnames – Chaterjee, Maitra, Ghoshal, Sanyal, Banerjee, Lahiri, Bagchi and vAjasaneya yajurvedIns have surname
Mukherjee )
( There are some akhara ashuddhis in mantras which are not ashuddhis at all but are peculiarities due to Bengali vedic pronunciation and for sake of preserving those peculiarities , of Bengali vedic tradition I have not corrected mantras . Simply what they recite I have written that . Also there are patha bhedas for some mantras )
Have bath / Wash your hands and feet before sitting on the asan (puja seat) to do the sandhya.
ACHAMANA
Take a spoonful of water in the palm of the right hand forming a dip like a boat. The amount of water is said to be sufficient to immerse a mustard seed. Sip the water three times and each time take the name of Vishnu and say this mantra :- Om Vishnu! Om Vishnu! Om |
Om Tad-Vishnoh paramam padam Sada pashyanti soorayah dibi-iba cakshur-aatatam | after the last sip, wipe your lips – right to left, with your right thumb. Wash the fingers with little water allowing the washed water to get soaked into the padded paper kept on the right for this purpose. Then offer your sensory organs in His prayers. Join the four fingers of the right hand (exclude thumb) and touch the various organs with the fingertips in the following manner. First the right nostril and then the left (smell), right eye and then left eye (sight), right ear and then left ear (hearing). Finally touch the naval button (the starting point of your physical body) and wash the fingers again in the same way as described above. Wipe your right hand with a dry paper towel. Join the fingers again and touch your heart and right shoulder and then left shoulder. After Sipping water in the name of Vishnu:, do the remembering (taking name of ) VISHNU with the following mantras:- ‘Namaha sarva mangala mangalyam varayenam bharadam | shubham Narayanam namaskritya sorvakarmani kaarayet || Om (Namha) apabitra pabitro ba sarbabashan gatopiba | Jahsmaret pundarikaksha sa bajya antarasuchi || ‘
(The Brahmman or the priest is prohibited from talking with others in course of performing Sandhya or Puja. If he talks, he has to take name of VISHNU again saying “Namo Vishnu”)
Chanting the mantra “Om Namo Narayanaya” Immerse the tip of your right hand index finger (Ankush Mudra) in the water of the kosha and chant. ‘Om Gangaye cha Yamunaye Choibo Godabori Sarawati | Narmadaye, Sindnu, Kabaeri jalaye osmin sannidhing kuru ||’ Holding a flower mixed with sandal wood paste in your right hand thumb, index and middle finger and touch your seat(ashon) with the flower and say this mantra. ‘Eteye gandhapushpaye Om hring adharshaktaye kamalasanaya namaha’. After chanting above mantra, place the flower on the seat and chant the following mantras touching the seat:-
‘Ashasamantrasya merupristha rishi suthalong chandho kurmoo devata, ashonoupobayshaney biniyogaha
|| nomo prithwitaya dhrita loka, debitwang Vishuna dritha | thancha dharaya mam nityam pobitram kuru chasanam || ‘ Thereafter chant the following mantras with folded hand :- Turning left- Om Gurubgyo Namah, Om Param Gurubhyo Namah, Om Paraapara Gurubhyo Namah, Om Parameshthi Gurubhyo Namah, Turning right – Om Ganeshaaya Namah, Turning upward- Om Brammane Namah, Turning downward – Om Anantaaya Namah. At the Centre (near chest) – Om Naaraayanaaya Shree Vishnube Namah. (Only to be chanted at the time of “Morning Sandhya”)’ Om natwaa tu pundarikaksha mupattagha prasantaye I Bramma barchchas kamanarthang pratah sandhya mupasmaheII ‘.
MARAJANA
Sprinkle water on the head and chant
‘Om Sanno apo danyanya samanah santu nupya | Sanna samudria apah, samana santu kupya ||1||
Om Drupadadiba mamuchanam swinaha snato malatiba | Putang pabitrenabajya, mapah sudhantu mainashaha ||2||
Om apo hi stha mayobhuba, sta na urjhey dadhatana| Mahe ranaya chakshashey || 3.1 ||
Om jobah shivatamo rasastasya bhajayatehanah | Ushatiraba matarah || 3.2 ||
Om tasma arangamam boh jashya khaya jinwatha| Apojanayatthah chanah || 3.3 || ‘
PRANAYAMA
‘Om kaarasya bramma rishirgayatree chhandoh agnirdevtaa sarbba karmaarambhe viniyogah I
Om saptabyahritaanaang prajaapatirisi gaya-krushni-ganushthub-brihatipangti trishthub jagatya shchhandangsi, agni-bayu-surya-varun-brihaspatindra-bishwadeva devataa praanaayaame viniyogah I
Om gayatra Vishwamitrarisi gaayatreechhandah savitaa devataa praanaayaame viniyogah I
Gayatree shirasah prajapatirisi bramma vaayuragnisuryaashchatasro devatah praanaayaame viniyogah II
Breathe control Step-1 (Inhale through left nostril)
Hold your yajnoupabit (Sacred thread) in between your right forefinger and thumb and then close your right nostril and inhaling through left nostril, meditate on Lord of Creation, Brahmma on region of yournaval and chant the following mantras :- Nabhau – Raktabarnang chaturmukham dwibhujang akhshasutra kamandalukarang Brahmanam dhyayan. Om bhur, om bhubha, om swah, om maha, om janah, om tapah, om satyang. Om tat Sabiturbarenyam bhargo debashya dhimahi dhiyo yonah prachodayat. Om apojyoti rashomritam Brahman bhurbubhaswarom..
Breathe control Step – 2 (Hold breath)
Continue to press the right nostril with the right thumb and then close the left nostril with the ring finger of the right hand. Imagine the presence of Vishnu on your heart, chant the following mantras:- Hridi – Nilotpala dala-prabhang chaturbhujam sankhachakra-gada-padma-hastam Garuraruha Keshabang dhayen | Om bhu Om bhubah Om swah Om maha Om janah Om tapah Om satyam || Om tat Sabitur varenyam bhargo devashya dhimahi | Dhiyo yonah prachodayat || Om apojyoti rashomritam Brahma bhur bhubasarom ||
Breathe control Step -3 (Exhale through the right nostril)
Release the thumb on the right nostril and allow the breath to exhale through the right nostril. Meditate with following mantras thinking SHIVA on your forehead. :-
Lalatey – Swetang dwibhuang trishula-damaru-karang ardhacandra bibhusitam trinetrang brishabharurah Shambhung dhayen Om bhu Om bhubah Om swah Om maha Om janah Om tapah Om satyang || Om tat Sabitur varenyam bhargo devashya dhimahi | Dhiyo yonah prachodayat || Om apojyoti rashomritang Brahma bhur bhubasarom
( Now Sipping water in the name of the Surya )
Suryashcha meti mantrasya bramma rishih prakritishchhandaa aapa devataa aachamane viniyogah I
Om suryashcha maa manushcha manukritebhyah papebhyo rakshataam I yadatriyaa (Yadatrya) paapam karyam manasa bacha hastabhyang padbhyamudarena shinnaa ahastadabaluspatu yatkinchitdduritang idamaha maapo amritayonau surye jyotishi paramaatmani juhomi swaha II
Aapah punantiti mantrasya Vishnurisianushthupchhandah aapo devataa aachamane Viniyogah I
Om aapah punantu prithibing, prithwi putaa punaatu maam I Punantu Brammaspatirbramma putaa punaatu maam I Yadushchhishthombhojyanchah yad baa dushcharitang mama I Sarbbang punantu maamaapoasatanch pratigrahang swaahaa II
Agnishcha meti mantrasya rudra Risi Prakritichhandah aapo devataa aachane Viniyogah I
Om Agnishcha Maa Manushcha Mannyupatayashcha I Mannyukritebhyah Paapebhyorakshataam I Yadahnaa paapamkaaryam manasaa baachaa Hostaabhyaang Padbhyaamudarena Shishnaa Raatristadabalaspatu, yadkinchitdduritang MayeeI Idamahang Maa Mritayoni Satye JyotisHee paramaatmani Swaahaa II
Sip water on your head and chant following mantras:-
Om Bhurbhubhaswah Tadsaviturvareniyam, bhargodevasya Dhimahee Dhiyo Yo Nah Prachodayat, Om I
Again sip water water on your head (Three times) and with Risyaadi chant the following mantras:- Om Aapo hi Shtheti Riktrayasya Sindhudweepa RisirGayatreeshchandah Aapo Devataa Maarjone Viniyogah II
Om Aapo Hi Shtha Mayobhubastaan Urje Dadhatana I Mahe Ranaaya Chakshase II Om Yo Vo Shivatamo Rasastasya Bhaajayateha Nah I Ushateeriba Maatarah II Om Tasmaa arangamaam Vo Yasya Kshayaaya jinwatha I Aapo janayathaa cha Nah
II
AGHAMARSHAN
Take some water in your right hand palm, forming it like a cow ear (or boat), bring it near your nostril and then meditate with following mantras and think that a black colour sinner man from inside your body is mixing in the water on your palm and as a result that water became black. After meditation with mantras, drop the water on your left side of the floor :-
Om Rityamityasya AghamarSHana RisirnusHThubshchhando Bhaavobritti Devataa Ashwaamedhaababrithe Viniyogah I
Om Ritancha Satyanchaabheedhyaata-tapasoadhyajaayata tato Raatrajaayata, Tatah SamudrVid-dhad Vishwasya MiSHto Vashee II Om Suryaa Chandra Masau dhaataa, yathaa purbbam kalpayatI divancha Prithiveenchaantareekshamatho Swah II
Then after washing your hand, Sip water to God Sun chanting “Gayatree” mantra three times in Morning and Evening Sandhyaa and once in the Afternoon Sandhya.
Om Bhurbhuvah swah Tadsaviturvareniyam Bhargodevasya Dheemahi, DheeYo Yonah Prachodayat,
SURYOPASTHANA
It means prayer to God Sun because in our solar system, there are great radiation from our God Sun and that radiation works for the welfare of all creations in this solar system. To achieve the powers for the benefits of ourselves, we pray to God Sun. Suryosthaapan is to be done in the following manner:- In the Morning and Evening, – With folded hands. In the Afternoon, – Raising folded hands upwards. To achieve best results, one should do ‘Suryosthaapan’ by standing on one leg without touching heel on the ground and chant following mantras:- Udutya mityasya praskanna RisirGayatreeshchandah suryo devataa Suryosthaapane Viniyogah I
Om Udutyang Jaatavedasang devang bahanti Ketabah Drishe Vishwaya Suryam I
Chitramityasya KautsaRishistriSHThupchhandah Surya Devataa Surya Sthaapane Viniyogah I
Om Chitrang Devaanaamudgaadanikang Chakshurmitrasya VaruNasyaagne Aapraadyaabyaa Prithivi Antarikshang Surya Aatmaa Jagatastasthuyashcha II
NYASA
First touch your chest with your forefinger,middle finger and ring finger and chant “ Om Hridayaaya namah, then chanting “ Bhu ShiraSHe Swaahaa”, touch your head with right middle and forefingers, Touch “SIKHAA” (on top of backside of head) and chant “ Bhu Shikhaayai baSHaT” with your right thumb, Touch your both arm with all fingers of your right and left hand and chant “ Vaa Kabachaaya Hung”, chanting “Swah Astraaya Phat” give clap to your left palm with your right middle and fore finger. Call Gayatri with folded hands placed on your heart.
Om Aayaahi Varade Devi trakshare Brammabaadini I Gaayatree chhandasaang Maatarbrammayoni namohstute II
Om Gayatra VishwamitraRisirgayatreechhandah savitaa devataa japonayane Viniyogah I :
GYATRI DHYAN
(MORNING)
Om Kumaari Mrigvedayutaan bramma rupaang Vichintayet I Hangsha Sthitaang Kusha Hosthaang Surya Mondala Sangsthitaam II
GAYATRI DHYAN AT NOON
Om Madhyaahne Vishnurupaancha Taarkshyataang peetabaasaseem I Yubatincha yajurvedaang suryamondala sangsthitaam II
GAYATRI DHYAN AT EVENING
Om Saayaahne Shivarupaancha Briddhang BriSHabaahineem I Suryamondalamadhysthaang saamvedasamaayutaam II
GAYATRI JAPA
Om Bhurbhuvah swah Tadsaviturvareniyam Bhargodevasya Dheemahi, DheeYo Yonah Prachodayat, Om II
GAAYATRI VISARJAN
Take a little water on your right palm, chant the following mantra and throw on the puja plate: ‘ Om Mahesha-vadanotpanna Vishnuhridaya-sambhaba | Brahmana samnugyata gachcha devi jateychaya ||
Om anena jopena bhagabantaa baaditya sukrau praayetaam I
Om Aditya Shukraabhyaang namah II ‘
SELF PROTECTION
Hold your sacred thread in between right Thumb and forefinger and touch the backside of your right ear with your right thumb and pray to seek the blessings of God Agni to protect you from all dangers. Jatabedasha itashya Kashyapa rishi trishtupo chhanda Agnirdevata,atmaraksham japey biniyoga.Om jaatavedasey sunbama somam-aaratiyato ni dahati Vedah. Sa nah parshadati Durgani bishvaa naabeba sindhum duritatyagnih ||
Rudropasthan
Om Ritamityasya KaalaagniRudraRisiraNushThupchhando rudro devataa rudropasthaane Viniogh I
Om Ritang Satyang parang Bramma Purushang Krishna Pingalam I Urdhalingang Birupaakshang Bishwarupaaya Bai Namah II
Om Brammane Namah, Om VishNabe Namah, Om Rudraaya Namah, Om Varunaaya Namah I
SURYAAGHYA
Om Namo Vivaswate Bramman Bhaaswate VishNu Tejase Jagat Savitre Suchaye Savitre Karmadaayine Idam Arghang om Shree Suryaya Namah I
Om Ehi Surya sahasraangso Tejaraashe jagatpate Anukampaya maang Bhaktang Grihaanaargham Diwaakaram I
SURYA PRANAAM
Om jabaakusuma sangkaashang Kaashyapeyang Mahaadhyuting I Dhaantwaaring Sarbba Paapaghnang pranatoasmi dibaakaram II
SAMARPAN AND KSHAMAPRARTHANA
Jadaksharam paribhrashtam matraheenanc jadvabet. Purnam bhatu tat sarbam tatprasadat sureshwari.
Animesh’s Blog
kAThaka purUsha suktaM
purUsha suktaM is one of most celebrated vedic hymn employed densely in any vedic ritual . It is recited in almost all Vedic rituals and ceremonies. The purUsha suktaM is an important part of the rig-veda (10.7.90.1-16). It also appears in the taittirIya Aranyaka (3.12,13), the vAjasaneyI samhitA (31.1-6), the sAmaveda samhitA (6.4), and the aTharvaveda samhitA (19.6). An explanation of parts of it can also be found in the shatapaTha, taittirIya , and shvetAshwatara brAhmana. Like any other veda shAkhA , kAThaka shAkhA too have purUsha suktaM. This sukta is housed in purUshamedhaM of kAThaka shAkhA.The sukta is in anushtuba and trishtup meters , vishvAtma purUsha ( virAta purUsha , vishvarUpa ) is deity and nArAyana is rishI.( kAThaks first recite meter then deity and then the seer of any mantra , this is standard format of viniyoga for them ).Like any other veda shAkhA it is one of important suktas of kAThaka shAkhA. In srauta context it is used in purUshamedhaM .In grihya context it is used as UpasThana sukta in sandhyA , also employed in devtArchana and abhishekaM of any male deity. First published edition of kAThaka purUsha suktaM was in ‘kAThaka samkalan’ of suryakAnta.
Footnotes
1) ्ं /gum/ is missing in the text , neither marked nor recited in modern recitations.
2) purUshmedhaM is not found in samhitA portion ( probably in kAThaka brAhman which is lost. )
3) svars were lost at early stag so it is recited in ekashrutI mode.
Source
Handwritten sandhyA manual of swAmI lakshman joo.( His handwriting )
Animesh’s Blog
शुक्लयजुर्वेदीय देवे मंत्रा:
Only mahArAshTra based shuklayajurvedIns uses this mantras in pushpAnjalI ( mantra pushpaM ) .In present even among them rarely full mantras are recited. Out of complete 23 mantras only 7 mantras are recited presently .These mantras are called deve because they are addressed to vishvedevtas ( all gods ) and all mantras of ‘deve collection‘ have word ‘devA’ in them .Modern vAjasaneyA employs only following mantras –
1) गणानांत्वा०
2) अम्बेअम्बिके ०
3) यज्ञेनयज्ञ०
4)राजाधिराजाय०
5) स्वस्तिसम्राज्यम् ०
6)विश्वत ०
7) इष्ट गायत्री
And glimpse of past glory is :-
Animesh’s Blog
suklayajurveda ( nirAgnika ) aupAsana homa prayoga
Authenticity of this prayoga is based ‘prUshtodivItI vidhAnaM ,.
पवित्र आसन पर बैठकर आचमन और प्राणायाम कर के अपनी दायें हाथ की अनामिका अङगुली में कुश की पवित्री धारण करें और जल लेकर निम्नलिखित संकल्प करें-
देशकालौ संकीत्य अमुकगोत्र: अमुकशर्माऽहं अमुकवर्माऽहम्, अमुकगुप्तोऽहम् श्रीपरमेश्वरप्रीतये सायंप्रातर्होमं करिष्ये ।
पश्चात् वेदी अथवा ताम्र-कुण्ड में पञ्चभूसंस्कार करना चाहिये । तीन कुशों से भूमि अथवा ताम्र-कुण्ड को भाड दें माड दें और उन कुशों को ईशानकोण में फेक दें । पश्चात् गोमय और जल से लेपन करें । अनन्तर स्त्रवा अथवा तीन कुशों द्वारा उत्तरोत्तर क्रम से तीन-तीन पूर्वाग्र रेखाएँ करें । उल्लेखन क्रम से अनामिका और अङ्गुष्ठ से तीन बार मृत्तिका उठाकर ईशानकोण में फेंक दें, फिर वहाँ जल छिडकें । इस प्रकार संस्कार करके निम्नाङ्कित मन्त्र से वहाँ अग्नि ले आवें ।
अग्न्याहरणमन्त्र
अन्वग्निरित्यस्य पुरोधा ऋषिस्त्रिष्टुप् छन्दोऽग्निर्देवता अग्न्यानयने विनियोग: ।
ॐ अन्न्वग्निरुषसामग्ग्रमक्ख्यदन्न्वहानि प्प्रथमो जातवेदा: ।
अनुसूर्य्यस्य पुरुत्रा चरश्मीननु द्यावापृथिवी ऽआततन्थ ॥
‘जिन अग्निदेव ने उष:काल के प्रारम्भ में क्रमश: प्रकाश फैलाया, फिर समस्त उत्पन्न वस्तुओं का ज्ञान रखनेवाले जिन प्रमुख देव ने दिनों को अभिव्यक्त किया तथा सूर्य की किरणों को अनेक रंग-रूपों में प्रकाशित किया और जो प्रकाश एवं पृथिवी को सब ओर से व्याप्त किये हुए हैं, उन अग्निदेव का हम साश्नात्कार कर रहे हैं ।’
इसके बाद निम्नाङ्कित मन्त्र पढकर पूर्वोक्त वेदी अथवा ताम्रकुण्ड में अग्नि की स्थापना करें
अग्निस्थापनमन्त्र
पृष्टो दिवीत्यस्य कुत्सऋषिस्त्रिष्टुप्छन्दो वैश्वानरो देवता अग्निम्थापने विनियोग: ।
ॐ पृष्ट्टो दिवि पृष्ट्टोऽग्नि: पृथिव्व्यां पृष्ट्टो व्विश्वा ऽओषधीरा विवेश ।
वैश्वानर: सहसा पृष्टोऽग्नि: स नो दिवा स रिषस्पातु नक्तम् ॥
‘द्युलोक में कौन आदिंत्यरूप से तप रहा है ? इस प्रकार जिनके विषय में मुमुक्षुओं ने प्रश्न किया है प्रथिवी अर्थात अन्तरिक्षलोक में कौन ‘विद्युत्’ रूप से प्रकाशमान हो रहा है?— इस प्रकार जिनके सम्बन्ध में जलार्थी लोगों द्वारा प्रश्न किया गया है, जो सम्पूर्ण ओषधियों व्रीहि-यव आदि अन्नों में व्याप्त होकर मनुष्यों की जिज्ञासा के विषय हो रहे हैं अर्थात् ताप, फलपरिपाक और प्रकाश के द्वारा कौन समस्त प्राणियों का उपकार और उनके जीवन की रक्षा कर रहा है ? इस प्रकार जिन्हें जानने के लिये लोग प्रश्न करते हैं तथा यज्ञ में अश्वर्युद्वारा बलपूर्वक मन्थन करने पर यह किसके लिये मन्थन किया जा रहा है?— ऐसा लोगों ने जिनके विषय में प्रश किया है, वे वैश्वानर अग्निदेव दिन में और रात्रि में भी हमें नाश से वचावें ।’
तदनन्तर निम्नाङ्कित मन्त्रों से अग्नि का उपस्थान करें ।
उपस्थानमन्त्र
समिधाग्निमिति तं त्वेति च देवा ऋषयो गायत्री छन्दोऽग्निर्देवता अग्न्युपस्थाने विनियोग: ।
ॐ समिधाग्निं दुवस्यत घृतैर्बोधयतातिथिम् ।
आस्मिन् हव्या जुहोतन ॥
‘हे ऋत्विग्गण ! आपलोग घृताक्त समिधा से अग्निदेव की परिचर्या करें तथा आतिथ्यकर्म से पूजनेयोग्य उन अग्निदेव को घी से प्रज्वलित करें । फिर इस प्रज्वलित अग्नि में सब ओर नाना प्रकार के हषिष्य का हवन करें ।’
ॐ तं त्वा समिद्भिरङ्गिरो घृतेन व्वर्द्धयामसि ।
बृहच्छोचा यविष्टय ॥
‘हे अङ्गिर:— हे गतिशील अग्निदेव ! प्रसिद्ध गुणों से युक्त आपको हम समिधा और घी से प्रज्बलित-कर रहे हैं । हे निर्जर देव ! आप अत्यन्त देदीप्यमान होइये ।’
इसके पञ्चात् नीचे लिखे व्याहृतियोंसहित तीन मन्त्रों से अग्नि को प्रज्षलित करे ।
अग्नि-प्रज्वालामन्त्र
त्रिव्याह्रतीनां प्रजापतिऋषिर्गायत्र्युष्णिगनुष्टुभश्छन्दांस्यग्निवायुसूर्या देवता:, ता, सवितुरिति कण्व ऋषिस्त्रिष्टुप् छन्द: सविता देवता, तत्सवितुरिति विश्वामित्र ऋषिर्गायत्री छन्द: सविता देवता, विश्वानि देवेति नारायण ऋषिर्गायत्री छन्द: सविता देवता सन्धुक्षणे विनियोग: ।
ॐ भूर्भुव: स्व: । ॐ ता, सवितुर्व्वरेण्यस्य चित्रामाऽहं व्वृणे सुमतिं व्विश्वजन्याम् । यामस्य कण्ण्वो ऽअदुहत् प्रपीना, सहस्त्रधारां पयसा महीं गाम् ॥
‘मैं वरण करनेयोग्य सविता की विचित्र नाना प्रकारे के मनोवाञ्छित फल देने में समर्थ तथा सब लोगों का हित साधन करनेवाली उस कल्याणमयी बुद्धि को अंगीकार करता हूँ, जिस गौरूपा बुद्धि का कण्व ऋषि ने दोहन किया था तथा जो अत्यन्त पुष्ट सहस्त्रों क्षीरधाराओं से युक्त और दूध से परिपूर्ण है ।’
ॐ भूर्भुव: स्व: तत्सवितुर्वरेण्यं भर्गो देवस्य धीमहि ।
धियो यो न: प्रचोदयात् ॥
‘हम स्थावर-जङ्गमरूप सम्पूर्ण विश्व को उत्पन्न करनेवाले उन निरतिशय प्रकाशमय परमेश्वर के भजने योग्य तेज का ध्यान करते हैं, जो हमारी बुद्धियों को सत्कर्मों की ओर प्रेरित करते हैं ।’
ॐ विश्वानि देव सवितद्र्दुरितानि परासुव ।
यद् भद्रं तन्न ऽआसुव ॥
‘हे सूर्यदेव ! सम्पूर्ण पाप दूर कर दो और जो कल्याणमय वस्तु है हमेंत्र प्राप्त कराओं ।’
इस प्रकार इन मन्त्रों से अग्नि को प्रज्वलित करके बाएँ हाथ में तीन कुश रक्खें और खडा होकर प्रादेशमात्र लम्बी तीन घृताक्त समिधाएँ अग्नि में छोडें ।
समिन्धन-मन्त्र
अग्निसमिन्धन का मन्त्र इस प्रकार है—
पुनस्त्वेति प्रजापतिऋषिस्त्रिष्टुपछन्दोऽग्निर्देवता अग्निसमिन्धने विनियोग: ।
पुनस्त्वाऽऽदित्या रुद्रा व्वसव: समिन्धताम्पुनर्ब्ब्रह्माणो व्वसुनीथ यज्ञै: । घृतेन त्वन्तन्न्वं व्वर्धयस्व सत्त्या: सन्तु यजमानस्य कामा: ॥
‘हे अग्निदेव ! आदित्य, रुद्र और वसुगण तुम्हें पुन: उद्दीप्त करें ।
हे वसुनीथ (घननायक) ! ऋत्विक् और यजमानरूप ब्राह्मण लोग यज्ञों के द्वारा तुम्हें फिर से प्रज्वलित करें तथा तुम भी हमारे अर्पण किये हुए घी से अपने शरीर को बढाओ प्रज्वलित करो और तुम्हारे प्रज्वलित होने पर यजमान की कामनाएँ पूर्ण हों ।’
फिर बैठकर जल से अग्नि का पर्युश्नण करे और घृत, दधि, खीर अथवा घृताक्त यव, चावल या तिल आदि से अथवा मधुर फल से निम्नलिखित मन्त्रों द्वारा चार आहुतियाँ दें ।
सायंद्दोम
ॐ अग्नये स्वाहा, इदमग्नये न मम ।
ॐ प्रजापतये स्वाहा, इदं प्रजापतये न मम ।
प्रातर्होम
ॐ सूर्याय स्वाहा, इदं सूर्याय न मम ।
ॐ प्रजापतये स्वाहा, इदं प्रजापतये न मम ।
इसके पश्चात् अग्नि की प्रदक्षिणा करके प्रणाम करें और—
त्र्यायुषमिति नारायण ऋषिरुष्णिक् छन्द आशीर्देवता भस्मधारणे विनियोग: ।
ॐ त्र्यायुषं जमदग्ने: कश्यपस्य त्र्यायुषम् ।
यद्देवेषु त्र्यायुषं तन्नो ऽअस्तु त्र्यायुषम् ॥
‘जमदग्नि ऋषि और कश्यप मुनि का जो तीनों बाल्य, यौवन, जरा अवस्थाओं की आयु का समूह है तथा इन्द्र आदि देवताओं की जो तीनों बाल्य, कुमार और यौवन अवस्थाओं की आयु का समाहार है, वह हमें प्राप्त हो ।’
इस मन्त्र से होम के भस्म को क्रमश: ललाट, ग्रीवा, दक्षिण बाहुमूल और हृदय में लगावें । इसके बाद निम्नाङ्कित श्लोक पढकर न्यूनतापूर्ति के लिये भगवान् से प्रार्थना करें ।
ॐ प्रमादात् कुर्वतां कर्म प्रच्यवेताध्वरेषु यत् ।
स्मरणादेव तद्विष्णो: सम्पूर्ण स्यादिति श्रुति: ॥
यस्य स्मृत्या च नामोक्त्या तपोयज्ञक्रियादिषु ।
न्यूनं सम्पूर्णतां याति सद्यो वन्दे तमच्युतम् ॥
‘यज्ञ में कर्म करनेवालों का जो कर्म प्रमादवश विधि से च्युत हो जाय, वह भगवान् विष्णु के स्मरणमात्र से ही पूर्ण हो सकता है, ऐसा श्रुति का वचन है ।’
‘जिनके स्मरण और नामोचारण से तप, यज्ञ आदि क्रियाओं में न्यूनता की तत्काल पूर्ति हो जाती है, उन भगवान् अच्युत को मैं प्रणाम करता हूँ ।’
ॐ विष्णवे नम: । ॐ विष्णवे नम: । ॐ विष्णवे नम: ।
अन्त में निम्नाङ्कित वाक्य कह कर यह हवन-कर्म भगवान् को अर्पण करें ।
कृतेनानेत नित्यहोमकर्मणा श्रीपरमेश्वर: प्रीयताम्, न मम ।
Animesh’s Blog
sukla yajurveda sandhyAvandana prayoga
White yajurveda or
‘suklayajurveda ‘ is densely followed veda shAkhA in North India .With time rituals and ritual manuals ( prayogaM and paddhatI ) of vAjasaneyas changed , fancy manuals ( inauthentic elaborate rituals composed by priest class for more earning ) replaced pAraskara sutra , kAtIya parishisTha and yAgnavalkya smrutI based manuals .Such authentic and authority prayogaM and paddhatI books are either out of print or in possession of some old vAjasaneyas . Those who want to teach authentic prayogaM and Ahnika as nitya adhyayana ( study of veda without desire as duty of brAhman ) at their home lacks students and pAthasAlAs with fancy prayogaMs are full ( as they teach how to graspe dakshinA on behalf of ritual
). For example ,in our city before 75 years ‘ Anhika sutravalI ‘ ( which is an authentic and authority granTha ) was followed, then priests and commoners started using ‘ bramhakarma sammuchaya ‘( a fancy and inauthentic granTha which even lacks aupAsana homa , agnihotra , sthAlipAka prayoga and aparkarma prayogas ) now all are using ‘nityakarma puja prakAsha ‘ ( inauthentic in sense of pramAna from sutra ) .All this fancy manuals contains elaborate rites and rituals even each have unique sandhyA prayogaMs based on none .The actual sandhyA according to kAtIya sutra don’t take more than 20 minutes ( Assuming 108 gAyatrI japaM ) and sandhyA in this manuals are so bulky that they consumes single hour .Due to such reasons many have given up their vedic practices .To restored Authentic vedic practic of shuklayajurveda my next posts will be on some authentic prayogaMs ( of course with pramAna ) word by word following pAraskara sutra.
Animesh’s Blog